Definitief nie vir sissies nie

As daar nou iets van Suid-Afrika is waarna ek meer verlang as die wolk wat oor Tafelberg hang en/of die gedreun van ‘n Hoëveldse donderstorm, dan is dit my land se grapkultuur. Hier in Engeland vertel mense mos nie grappe nie; alles is gans te ernstig: daar’s ‘n taak wat afgehandel moet word, daar’s binnekort ‘n trein om te haal, daar’s alweer ‘n Baltiese koue front op pad.

Omtrent die enigste nuwe grappe wat ek deesdae “hoor”, is in die vorm van teksboodskappe gestuur deur een of twee van my Afrikaanse vriende: mikrogolf-humor met ‘n begin, ‘n middel en ‘n punchline, alles verpak in minder as160 karakters op ‘n selfoon. Die meeste van hierdie boodskappe vind ek effe irriterend, party daarvan laat my egter glimlag, en af en toe laat dit my selfs uitbars van die lag. En as ek wel ‘n snaakse een kry, probeer ek dit nie eers meer deel met my Engelse kollegas nie: die mense hier dink bitter selde dis snaaks. Erger nog: die meeste van hulle vind die tipiese Suid-Afrikaanse grappie redelik aanstootlik.

Ons land se sin vir humor is definitief nie vir sissies nie. Suid-Afrikaners wat grappe vertel val tipies met die deur in die huis, ons pak die bul by die horings, ons draai bitter selde doekies om. Dit maak nie saak of dit die Challenger is wat ontplof, ‘n skoolbus wat per abuis in die Westdene-dam beland, of Prinses Diana wat tot haar einde kom in ‘n tonnel in Parys nie… die grappies begin loop nog voordat Riaan Cruywagen klaar is met die Nuus om Agt.

Maar nie hier in Engeland nie: ek wag byvoorbeeld nou nog om selfs een grap te hoor oor laasjaar se bomme op die Underground. Is die mense maar net te ordentlik, of is hulle dalk bang om met die noodlot die spot te dryf? Miskien is hulle senuweeagtig om die Moslems se gevoelens seer te maak? Of het hulle eenvoudig maar net nie veel van ‘n sin vir humor nie?

Nee, dit kan nie dit wees nie, ‘n sin vir humor het die Engelse tog wel. Dis immers die nasie wat gesorg het vir Charlie Chaplin, die twee Ronnies, Monty Python, Fawlty Towers, daai vet ou in die John Smith-advertensies en Victoria Beckham – om maar net enkele voorbeelde te noem.

Maar die Engelse se sin vir humor is anders as dit wat die meeste van ons gewoond is. Hulle idee van ‘n grap is om jou te terg sonder dat jy agterkom, of om jou sleg te sê terwyl jy dink dat jy eintlik ‘n kompliment ontvang. Dis nou behalwe wanneer hulle af en toe letterlik oor hulle eie voete val a la Mr Bean; dit gaan alles oor woordspeling.

Vat byvoorbeeld Cockney Slang. Rol dit al van jou tong af om te praat van ‘n Darren Gough as jy wil hoes, of ‘n David Gower wanneer jy op pad is om te gaan stort?

Daar is natuurlik een van hierdie uitdrukkings met ‘n sterk Suid-Afrikaanse konnneksie wat ek probeer gebruik wanneer ek ookal kan, en dit is om te vra vir ‘n Nelson wannneer dit iemand anders se beurt is om ‘n rondte te bestel in ‘n pub. (Jy weet mos: Nelson Mandela? Stella!). En hier en daar vind jy ook ‘n pun wat goed werk in Afrikaans: nou die dag lees ek byvoorbeeld ‘n brief op Litnet waarin Kleinboer afsluit met ‘n verwysing na Boxer Tabak; ek dink nie die man het van pyprook gepraat nie.

Maar die Boxer Tabak-grappie werk ook net as jy die verwysingsraamwerk het om dit onmiddellik te snap. Dit help nie as iemand dit eers aan jou moet verduidelik nie – en dis presies die punt van enige humor. Die taal self is uiteraard ‘n groot deel daarvan, maar dit gaan ook oor ‘n gedeelde geskiedenis, ‘n geografiese verbintenis, ‘n kulturele oorvleueling. Ek vind dit byvoorbeeld veel makliker om ‘n growwe rassistiese grap met ‘n swart vriend van my in Kaapstad te deel waar albei van ons skater van die lag (ons is lankal verby die rassedebat, en nou kan ons bloot fokus op die rou humor) as om enigsins ‘n soortgelyke reaksie uit te lok by die kêrel wat oorkant my sit in die kantoor in Londen.

‘n Paar weke gelede het ek saam met ‘n oorwegend (ex?) Suid-Afrikaanse gehoor ‘n voorvertoning van die rolprent Tsotsi in Wandsworth bygewoon. Daar’s nie baie humor in Tsotsi nie (tensy jy miskien tsotsi-taal goed genoeg verstaan om party van die puns te snap…ek weet nie). Maar tog het die gehoor plek-plek uitgebars van die lag.

Hoekom? Want daar was etlike growwe kragwoorde, geleen aan Afrikaans, waarvoor geen onderskrifte nodig was nie – mits jy natuurlik in Suid-Afrika grootgeword het (hetsy boerseun, rooinek of swartman). Hierdie tonele was nie eers inherent snaaks nie, maar ons het gelag omdat ons so sterk geïdentifiseer het daarmee, en omdat dit so onverwags na ons kant toe gekom het. Dis amper soos wanneer jy ‘n ou skoolvriend vir die eerste keer in baie jare raakloop: die blote herkenning, en die herinnering wat volg aan die goeie tye wat julle eens gedeel het (selfs al was daar dalk ook slegte tye), lei onwillekeurig tot ‘n breë glimlag….

Nou die dag hoor ek vir die eerste keer van die Crazymonkey-span en hulle fliek getiteld Straight Outta Benoni wat eerskomende Sondag in Hammersmith vertoon gaan word. Toe ek gaan kyk na die video-insetsels op hulle webblad, het ek behoorlik gelê soos ek lag. Hulle styl is om nonsens te praat sonder om ‘n oog te knip of veel te glimlag. Met ander woorde min of meer soos Gordon Brown, en nie veel anders as Koningin Elisabeth self nie.

Gebaseer daarop het ek gedink dat my dead-pan Engelse kollega dalk ook die humor sou verstaan. Maar moenie glo nie. Miskien is dit die aksente wat hom afgesit het, ek weet nie. En hoe verduidelik jy vir ‘n Londen-yuppie van Benoni as hy nog nooit eers in Leytonstone was nie?

Net soos wat ek glo dat Tsotsi heelwat meer aangrypend as jy in Johannesburg grootgeword het eerder as in Surrey, dink ek ook dat jy die mal knape van Crazymonkey effe snaakser sal vind as jy in die eerste plek identifiseer met die Suid-Afrikaanse kultuur en ons land se sin vir humor. Maar hoe dit ookal sy, ek sou wat wou gee om Sondag se vertoning van Straight Outta Benoni by te woon. Ongelukkig gaan ek egter nie in Londen wees daardie dag nie, want ek is op pad Suid-Afrika toe vir ‘n paar dae. Wie weet, dalk hoor ek selfs ‘n goeie grap of twee terwyl ek daar is.

So geniet maar die fliek in my afwesigheid. En drink gerus ‘n Nelson of twee na die tyd.


Voetstoots van Tonder
2 April 2006